Ponad 200 nagrobków restaurowanych przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego w 2019 r.

01.11.2019

 

W roku 2019 Fundacja Dziedzictwa Kulturowego prowadzi prace konserwatorskie na cmentarzach przy przeszło 200 nagrobkach w Polsce i za granicą. Prace konserwatorskie prowadzone są na Ukrainie: na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie i Cmentarzu Bazyliańskim w Krzemieńcu w Polsce: na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie, Cmentarzu Prawosławnym w Warszawie i na Cmentarzu Tatarskim w Zastawku, we Francji na Cmentarzu Montmartre w Paryżu oraz na cmentarzu La Grand-Combe

Szczególnie ważne są dla nas obiekty, które często, wskutek tragicznych wydarzeń historycznych utraciły swoich opiekunów i wymagają szczególnej ochrony. Znacząco wymowne jest to w dniu Wszystkich Świętych, kiedy większość Polaków odwiedza groby bliskich. W tym dniu warto także odwiedzić miejsca pochówku pozostające bez opieki. Są one przecież materialnymi śladami naszej historii.

Prace na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie prowadzone są już po raz dwunasty, w tym po raz siódmy przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego. Konserwacja obejmuje zespół dwunastu nagrobków i pomników nagrobnych osób zasłużonych dla polskiej nauki i życia publicznego, a także cennych dzieł sztuki sepulkralnej. Wśród odnawianych nagrobków wymienić należy groby: Świętego Zygmunta Gorazdowskiego, architekta Edmunda Żychowicza, powstańca styczniowego i rzeźbiarza Juliana Markowskiego – autora rzeźb uznawanych za najpiękniejsze na Łyczakowie, Józefa Kajetana Janowskiego – Sekretarza Rządu Narodowego podczas Powstania Styczniowego, a także m.in.: dwie figury Chrystusa dźwigającego krzyż autorstwa Jana Schimsera, czy pomnik nagrobny Eweliny Beaty z Czackich hrabiny Karnickiej i Feliksa Szczęsnego hrabiego Karnickiego. Jak się okazało podczas prowadzonych prac we wspomnianym grobie pochowany jest także Wojciech Komorowski dowódca żuawów śmierci podczas Powstania Styczniowego. Artystycznie ciekawym jest także betonowy nagrobek Karola Wyhery i Józefa Kiniarza, przedstawiający płaczkę. Zastosowany materiał stanowi wyjątkową rzadkość na terenie Łyczakowa. Prace konserwatorskie na Cmentarzu Łyczakowskim finansowane są ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, Instytutu Polonika oraz środków prywatnych.

CMENTARZ BAZYLIAŃSKI W KRZEMIEŃCU

Na Cmentarzu Bazyliańskim w Krzemieńcu na Ukrainie prowadzony jest kolejny etap prac konserwatorskich przy nagrobkach profesorów dawnego Liceum Krzemienieckiego. W 2019 r. konserwacji poddane zostały grobowce Józefa Saundersa oraz pomnik nagrobny z rzeźbą Świętej Julii uznawany za grób jego córki. W okresie wakacyjnym Cmentarz Bazyliański oraz położony nieopodal Cmentarz Polski były poddane zabiegom oczyszczania z krzewów w ramach projektu wolontariackiego, realizowanego przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego we współpracy z Towarzystwem Tradycji Akademickiej i XXVII Liceum im. Tadeusza Czackiego z Warszawy.Prace konserwatorskie na Cmentarzu Bazyliańskim finansowane są ze środków Instytutu Polonika

CMENTARZ ŻYDOWSKI PRZY UL. OKOPOWEJ W WARSZAWIE

Prace konserwatorskie na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie prowadzone są przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego już po raz piąty i są największą z dotychczasowych realizacji. W 2019 r. została ukończona budowa Mauzoleum Żydów Bojowników o Niepodległość Polski. Rozpoczęta w 1939 r. budowa kwatery grzebalnej dla weteranów walk o niepodległość Polski w okresie 1915-1922, została przerwana przez wybuch wojny. Osoby, które miały być w niej chowane w okresie II wojny światowej zostały wymordowane przez Niemców za to, że byli Żydami i przez Sowietów za to, że byli polskimi oficerami. W 2018 r., w 100. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości, Fundacja Dziedzictwa Kulturowego podjęła przerwaną budowę, która została ukończona w 2019 r. w 80. rocznicę przerwania prac. Mauzoleum zostało dokończone ściśle według pierwotnego projektu Marcina Weinfelda – twórcy m.in. budynku Prudentialu. Jedyną różnica jest, że jego wnętrze nie jest pokryte indywidualnymi grobami, a wysypane kamieniami, jako symbolem pamięci. Mauzoleum jest monumentalnym modernistycznym założeniem architektonicznym. Liczymy, że stanie się centralnym punktem upamiętniającym polskich Żydów uczestników walk o niepodległość. Centralny pomnik Mauzoleum zdobi płaskorzeźba orła legionowego, z umieszczoną na tarczy amazonek Gwiazdą Dawida. Jest to motyw zaczerpnięty ze znajdującego się na cmentarzu nagrobka oficera Wojska Polskiego. Na terenie Mauzoleum został odnaleziony pochówek poległego w 1939 r. w walkach pod Mławą porucznika rezerwy i adwokata Adama Markusa Lewińskiego. Na podstawie odnalezionych fragmentów płyty inskrypcyjnej została ona także poddana konserwacji. Wraz z budową Mauzoleum uporządkowana została także jego bezpośrednia okolica głównie obok współczesnej części grzebalnej cmentarza.

Konserwacji poddawany jest także mur oporowy naprzeciwko wejścia na cmentarz, grożący zawaleniem. Mur został w latach 70-tych pokryty betonową okładziną stanowiącą podłoże do mozaiki z fragmentów nagrobków. Spowodowało to destrukcję cegły, a sam mur groził zawaleniem. Obecnie odtwarzana jest pierwotna forma muru ceglanego. Rok 2019 obfitował także w liczne prace porządkowe na terenie cmentarza. W wyniku przeprowadzonych badań i przeglądu drzewostanu wytypowano do wycinki interwencyjnej ponad 700 drzew stanowiących zagrożenie dla zdrowia i życia. Drzewa te są systematycznie usuwane.

Równolegle trwają prace nad wieloletnim programem rewaloryzacji zieleni na terenie całego cmentarza.Prace konserwatorskie prowadzone w 2019 r. na terenie cmentarza objęły rekordową liczbę 51 nagrobków. Wśród nich znajdują się zarówno ważne artystycznie obiekty jak i nagrobki ważnych historycznie postaci. W roku 2019 restaurowane są na cmentarzu m.in.: nagrobki parlamentarzystów polskich: Abrahama Tzvi Perlmuttera, Adolfa Truskiera, Israela Asher Mendelsona; nagrobki twórców Szpitala Bergsonów i Baumanów – w którym pracował Janusz Korczak, a które stanie się siedzibą Muzeum Getta Warszawskiego: Majera Bersohna, Pauliny Bauman (z Bersohnów), Salomona Michała Baumana, Nagrobki powstańców styczniowych – Izydora Weltstauba i Józefa Handelsmana, 11 żołnierzy Wojska Polskiego poległych w wojnie polsko-bolszewickiej: Jerzego Posnera, Kazimierza Cukerwara, Mieczysława Zandsznajdera, Ignacego Troppa, Aleksandra Lindensterna, Hermana Wiktora Lindensztata, Antoniego Zylbera, Jerzego Frenkiela, Jana Gutszteina, Jerzego Poznera oraz Zygmunta Deklera – pioniera lotnictwa polskiego, m.in. twórcy Polskiego Towarzystwa Żeglugi Powietrznej. Restaurowane są także nagrobki osób związanych z demonstracjami poprzedzającymi wybuch Powstania Styczniowego: grób Michała Landego – młodzieńca uczestniczącego w demonstracji patriotycznej na placu Zamkowym w Warszawie, który widząc że rosyjska kula śmiertelnie ugodziła prowadzącego demonstrację katolickiego księdza, podniósł niesiony przez niego krzyż i poprowadził dalej uczestników. Niedługo potem sam poległ od kuli. Jego czyn upamiętnia tablica umieszczona na Kamienicy Johna przy placu Zamkowym. Odnawiany jest także grób ortodoksyjnego rabina Warszawy Bera Dow Meiselsa, który w tymże roku po wprowadzeniu przez władze rosyjskie represji po demonstracjach patriotycznych i zamknięciu przez nie katolickich kościołów, na znak solidarności nakazał zamknięcie synagogi. Konserwacji poddawany jest także nagrobek lekarza, profesora Uniwersytetu Warszawskiego Ludwika Hirszfelda, twórcy pierwszego polskiego studia filmowego, odkrywcy i promotora m.in.: Poli Negri, Jadwigi Smosarskiej – Aleksandra Hertza.

Usuwane są także zniszczenia wynikające ze skutków zawalania się drzew. Konserwacji poddano m.in. zniszczony w 2017 r. grób Rodziny Łaskich czy zniszczony wcześniej grób rodziny Oppenheimów. Z ciekawszych realizacji artystycznych należy wymienić figuralną rzeźbę anioła na grobie Akiwy Gurewicza, czy klasycystyczne kolumny na grobach Ludwika i Rozalii Flatau. Prace konserwatorskie koncentrowały się głównie na kwaterze 20 i tzw. kwaterze bankierów. Niemniej pojedyncze realizacje konserwatorskie znajdują się w wielu kwaterach cmentarza. Prace konserwatorskie prowadzone przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego finansowane są ze środków Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków Miasta st. Warszawy, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Samorządu Województwa Mazowieckiego, Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie oraz kapitału wieczystego Fundacji Dziedzictwa Kulturowego zasilonego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

CMENTARZ PRAWOSŁAWNY W WARSZAWIE

Na Cmentarzu Prawosławnym w Warszawie Fundacja Dziedzictwa Kulturowego poddaje konserwacji 84 nagrobki żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej – sojuszników polski w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. Groby te znajdują się
w dwóch kwaterach: 36 i 93. Są to proste betonowe krzyże, z których większość pochodzi jeszcze z okresu międzywojennego. Projekt zakłada uporządkowanie kwatery i pełną konserwację nagrobków w obu kwaterach. Wśród nagrobków objętych pracami są liczne grobu oficerów oraz polityków ukraińskich. Na 2020 r. planowane jest uporządkowanie otoczenia obu kwater. Pragniemy zdążyć przed 100. rocznicą bitwy warszawskiej w sierpniu 2020 r.
Prace konserwatorskie prowadzone przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego
finansowane są ze środków Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków Miasta st.
Warszawy oraz środków własnych fundacji.

CMENTARZE WE FRANCJI

Na cmentarzach we Francji Fundacja Dziedzictwa Kulturowego prowadziła prace przy dwóch nagrobkach: Tadeusza Antoniego Mostowskiego, literata i polityka m.in. ministra spraw wewnętrznych Księstwa Warszawskiego, pochowanego na cmentarzu Montrmartre w Paryżu oraz Michała Żyromskiego, lekarza uczestnika powstania listopadowego i wojny 1831 r. pochowanego w La Grand-Combe. Prace finansowane są ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. CMENTARZ TATARSKI W ZASTAWKU W 2019 r. Fundacja Dziedzictwa Kulturowego prowadziła także prace konserwatorskie na Cmentarzu Tatarskim w Zastawku (gmina Terespol). W ramach prac oczyszczono i poddano konserwacji ponad 60 nagrobków, w tym między innymi Józefa Buczackiego, posła na Sejm Królestwa Polskiego w 1830 r. (Sejm, który dokonał detronizacji cara Mikołaja I). Cmentarz w Zastawku jest jednym z czterech zachowanych w Polsce cmentarzy tatarskich. Prace w 2019 r. objęły wszystkie zachowane na nim nagrobki. W 2018 r. wolontariusze Fundacji oczyścili cmentarz
z samosiejek, co umożliwiło przygotowanie programów konserwatorskich, zrealizowanych w tym roku.Prace finansowane są ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Fundacja Dziedzictwa Kulturowego powstała w 2012 r. Prowadzi prace konserwatorskie w Polsce, a także na Białorusi, we Francji, na Łotwie, we Włoszech i na Ukrainie. Obecnie realizuje kilkanaście projektów konserwatorskich m.in.: w Kolegiacie Świętego Wawrzyńca w Żółkwi pod Lwowem, w Kolegiacie Świętej Trójcy w Ołyce na Wołyniu oraz w Kościele Świętego Mikołaja w Kamieńcu Podolskim.
Od 2015 r. sprawuje opiekę nad Cmentarzem Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie.

Informacji udziela: Michał Laszczkowski, tel. 600-900-326, mail. m.laszczkowski@dziedzictwo.org