Cmentarz tatarski w Kruszynianach

Kruszyniany, Podlasie
2021, 2022
konserwacja
Kruszynianach, Kruszyniany

o projekcie

Położone na północy Podlasia Kruszyniany są, obok Bohonik, jedynym historycznym ośrodkiem osadnictwa tatarskiego w granicach Polski 
z zachowanymi zabytkowymi mizarami i meczetami.

Mizar ten powstał w 2. poł. XVII wieku i został, wraz z znajdującymi się na jego terenie nagrobkami, objęty ochroną konserwatorską na podstawie wpisu do rejestru zabytków ( nr A-63 z 31.12.1986 r.).

22 października 2012 roku zarządzeniem Prezydenta RP mizar został uznany za pomnik historii Polski.

Cmentarz znajduje się niedaleko miejscowego meczetu, na terenie porośniętym głównie drzewami iglastymi. Całość założenia zamknięta jest kamiennym ogrodzeniem z dwiema bramami. Nagrobki na cmentarzu są orientowane na osi wschód -zachód, co wynika z tradycji islamu. Najstarsza jego część znajduje się w centralnej części. Współczesne pochówki mieszczą się dookoła wzniesienia, w pobliżu ogrodzenia.

wesprzyj projekt

wesprzyj projekt

2022

Przedmiotem tegorocznych prac konserwatorskich i restauratorskich był zespół pięćdziesięciu kamiennych nagrobków pochodzących z XIX wieku.

Część spośród zachowanych nagrobków była niekompletna – zachowały się liczne przykłady z pojedynczym kamieniem, a nawet pola grobowe pozbawione obu kamieni. Niektóre z nich są przemieszczone. Znaczna ilość głazów była pochylona lub przewrócona, część całkowicie zapadnięta w ziemię. W przeważającej większości kształt pola grobowego był niewidoczny lub słabo czytelny. Nieczytelny był również układ rzędów nagrobków. Powyższe czynniki wpływały negatywnie na odbiór historycznego układu cmentarza. Powierzchnia większości kamieni była silnie porośnięta glonami i porostami, co w przypadku kamieni z inskrypcją wpływało niekorzystnie na jej czytelność. Kilka spośród opisywanych kamieni nagrobnych było pękniętych ( nr 34, 40).

Kierownikiem i wykonawcą tegorocznych prac była art. plast. mgr Natalia Tomsia – dyplomowana konserwatorka i restauratorka dzieł sztuki.

Prace zostały zrealizowane we współpracy z Towarzystwem Tradycji Akademickiej. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Ochrona Zabytków.

Przykładowe zdjęcia po pracach:

2021

Jesienią 2021 roku przystąpiono do działań konserwatorskich przy 40 wybranych kamiennych nagrobkach.

Głównym założeniem prac było ustawienie przewróconych i przemieszczonych
kamieni nagrobnych na ich pierwotne miejsce. Po wstępnym oczyszczeniu
powierzchni obiektów z luźnych nawarstwień organicznych, elementy zapadnięte w
glebę wykopano. Wykonano, odpowiedniej wielkości otwory w ziemi, w których
zamontowano kamienie nagrobne, stabilizując je drobnymi kamieniami w postaci
granitowych otoczaków.

Nagrobkom wymagającym pionizacji przywrócono pozycję wertykalną.
Część obiektów (kamienie, na których nawarstwienia utrudniały odczytanie
inskrypcji) umyto gorącą wodą pod ciśnieniem w celu usunięcia nawarstwień
biologicznych oraz chemicznych, następnie zdezynfekowano preparatem biobójczym
i pozostawiono pod przykryciem na dwa dni. Rozfragmentowane obiekty sklejono żywicą epoksydową, zabezpieczając uprzednio ich przełamy żywicą akrylową. Miejsca łączeń uzupełniono zaprawą mineralną barwioną w masie przy pomocy pigmentów naturalnych z dodatkiem granitowego kruszywa.Miejsca spękań oraz powstające na ich skutek szczeliny uzupełniono zaprawą mineralną. Po odpowiednim czasie obrobiono powierzchnię kitów nadając im fakturę zbliżoną do oryginalnej substancji zabytkowej. Kamienie nagrobne wykonane z piaskowca oraz głazów polodowcowych, na powierzchniach których wykonane były kity zabezpieczające, zahydrofobizowano w celu zabezpieczenia przed szkodliwym działaniem czynników atmosferycznych. Uzupełnienia odbiegające barwą od oryginału scalono kolorystycznie. Uporządkowano teren wokół wszystkich nagrobków.

Wykonawcy prac:

– kierownik prac – art. plast. mgr Piotr Owczarek;
– art. plast. mgr Marta Butkiewicz;
– art. plast. mgr Witold Butkiewicz;
– art. plast. mgr Natalia Tomsia.

Prace zostały zrealizowane we współpracy z Towarzystwem Tradycji Akademickiej.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Ochrona Zabytków.

+ _

podobne projekty