o projekcie
Obszar cmentarza liczący ponad 40 ha, jest w znacznym stopniu zaniedbany: groby są zniszczone a zieleń porastająca cały obszar w sposób niekontrolowany, potęguje poczucie zaniedbania dużej części nekropoli. Miejsce to, rozpatrując je nie pod kątem estetycznym, ale technicznym, mimo swojej wielkości i znaczenia historycznego, nie posiadało do tej pory kompletnego planu topograficznego. Jedyny znany, znacznie uproszczony plan nekropolii, nigdy nie został objęty systemem ortofotomap, na podstawie którego możliwe byłoby uszczegółowienie zasięgu pól grobowych, jak i doprecyzowanie ostatecznego kształtu kolejnych rzędów czy alei. Co więcej, historyczna inwentaryzacja kolejnych macew i pól grobowych, wykonywana na przestrzeni ostatnich lat, jest w dużym stopniu niepełna. Wielu pochówkom nadane były historyczne numery porządkowe, niemniej wykonane zostało to w sposób chaotyczny, bez konsekwencji zachowania jakichkolwiek sekwencji rzędów, alei, kolejnych grobów etc. W dużym stopniu chaos inwentaryzacyjny, jaki do tej pory panował na cmentarzu przy ulicy Brackiej, spowodowany był sytuacją czasów II wojny światowej. W tym okresie ludzie chowani byli w płytkich grobach na tzw. polu gettowym lub w alejach, pomiędzy historycznymi pochówkami.
Do 2023 roku nie istniała baza zdjęć poszczególnych macew, w której każdy z pochówków byłby zadokumentowany fotograficznie. Nie wykonano nigdy pełnej bazy danych, w której umieszczono by wszelkie informacje techniczne, dotyczące kolejnych pochówków – fotografie, pomiary GPS, ortofotomapy, etc.
Zadanie miało polegać na pokryciu całej powierzchni nekropolii sekwencjami ortofotomap, map lidarowych, oraz wektorowych, na podstawie których możliwe byłoby wykonanie kompletnego planu architektury cmentarza. Kolejnym zadaniem, było zinwentaryzowanie wszystkich zachowanych macew, widocznych na powierzchni ziemi, na obszarze całej nekropolii. Każda z macew została zadokumentowana przynajmniej 2-3 fotografiami tak, aby na ich podstawie możliwe było odczytanie inskrypcji epitafijnej zawartej na płycie nagrobnej, przedstawienie całej bryły danego nagrobka oraz, jeśli była taka potrzeba, wykonanie inwentaryzacji historycznego numeru, częstokroć wydrapanego na powierzchni grobu. Zadaniem dodatkowym, było wpasowanie cmentarza w geodezyjną siatkę miejską w układzie 2000 strefa 6. Dzięki temu zabiegowi, możliwe było zadokumentowanie centralnego punktu każdego z nagrobków GPS RTK. Tym samym, sczytane i zinwentaryzowane zostały koordynaty geodezyjne każdego z pochówków. Działania te zostały podjęte po to, aby możliwe było wirtualne odszukanie właściwego pochówku. Dodatkowo, wykonano kilkaset fotografii z powietrza, tzw. widokowych, niekoniecznie dokumentacyjnych – raczej prezentujących estetyczne aspekty cmentarza o różnych porach roku. Finalnie, stworzona została kompletna baza danych ludzi pochowanych na wspomnianym cmentarzu. Dane te są gotowe do udostępnienie (w formie wirtualnej) wszystkim zainteresowanym historią i czasami współczesnymi tego niezwykłego miejsca.
Po wykonaniu prac porządkowych polegających na usnięciu zarośli, i zielenii przystąpiono do prac stricte inwentaryzacyjnych realizowanych prze zespół złożony z doświadczonych archeologów i ekspertów w zakresie dokumentowania inskrypcji na cmentarzach żydowskich.
W rezultacie wykonania kompletnej dokumentacji inwentaryzacyjnej okazało się, iż na całym łódzkim cmentarzu żydowskim znajduje się dokładnie 131 kwater. 68 kwater wydzielonych zostało po stronie prawej, a 63 po stronie lewej cmentarza. W trakcie prac inwentaryzacyjnych łącznie zarejestrowano około 56 000 obiektów w głównej części nekropoli + 10.000 grobów w obrębie pola gettowego. W przypadku powierzchni przeznaczonej na osoby z getta, szacuje się całkowitą liczbę pochówków na około 45.000. Niemniej na powierzchni ziemi, widoczne są jedynie ślady po 10.000 pochowanych tam osób. I taka też liczba grobów została zinwentaryzowana – sposób zachowania poszczególnych pochówków na polu gettowym pozwolił jedynie na wykonanie obrysów geodezyjnych grobów tworząc tym samym kompletną mapę. Nie wykonywano fotografii poszczególnych pochówków ze względu na fakt, iż częstokroć były to piaskowe wzgórki, pokryte gęstą roślinnością. Aby zadokumentować wszystkie pochówki widoczne na powierzchni cmentarza, wykonano około 160 000 zdjęć aparatami Canon PowerShot G7 X Mark II. Fotografie z powietrza wykonano kilkoma dronami – większość dokumentacji wykonano dronem Mavic Enterprice Dual. Spośród sumy wszystkich zaobserwowanych obiektów w obrębie głównej części cmentarza, około 40% stanowiły groby niezachowane, niewidoczne na powierzchni ziemi. Zostały one uchwycone na podstawie rekordów historycznych i oznaczone przez pracowników firmy Wykop na Poziomie, za pomocą specjalnie przygotowanych ramek. Obiektom tego typu również wykonano zdjęcia oraz oznaczono je na planach.
Groby które zostały zadokumentowane systemem ramek, to efekt wieloletnich destrukcyjnych procesów naturalnych widocznych w każdej części cmentarza. Niekontrolowane zarastanie powierzchni, destrukcyjne efekty upadania drzew, gęsto porastających połacie nekropolii, niestabilne warunki sprzyjające procesom wietrzenia gorzej wykonanych macew – wszystko to powoduje o niezachowywaniu się w dobrym stanie dużej części macew w obrębie cmentarza.
Do każdej kolejnej kwatery stworzona została osobna tabela w programie Excel, w której zawarte zostały dane personalne pochowanych tam osób w językach polskim oraz angielskim.
Część kwater zachowana jest w bardzo złym stanie. W kwaterach po prawej stronie: 10/12 oraz 9/14 nie było możliwe wykonanie jakiejkolwiek dokumentacji czy też inwentaryzacji, ponieważ aktualnie znajduje się tam składowisko śmieci – nie ma ani jednego widocznego tam grobu. Na terenie kwatery T-dy, po lewej stronie cmentarza, znajduje się składowisko macew pochodzących prawdopodobnie z różnych części nekropolii.
Część kwater zachowała się w złym stanie, na ich terenie widocznych było niewiele grobów. Takich parceli w obrębie całego cmentarza było 17. Po prawej stronie były to kwatery: Vita, 1/14, 2/14, 3/14, 5/14, 6/14, 7/14, 8/14, 10/10. Po lewej stronie były to kwatery: I-ca, T-dy, 9/20, 9/18, 9/16, 9/14, Ju, Ja-a Ja-b. W ich obrębie zadokumentowane zostały pojedyncze groby, widoczne na powierzchni ziemi. Łączna liczba nagrobków widocznych w obszarze wymienionych kwater, nie przekracza 2000. Jest to efekt wieloletnich niekontrolowanych naturalnych procesów destrukcyjnych: zarastanie terenu, sukcesywne pokrywanie powierzchni organicznym humusem, etc.
Ortofotomapy pokryły teren całej powierzchni cmentarza. Mapy lidarowe wykonane o różnych porach roku uszczegółowiły stan zachowania nekropoli. 56.000 obiektów + 10.000 grobów z pola gettowego zostało zinwentaryzowanych pomiarowo, fotograficznie (oprócz pola gettowego), i opisowo. Tabelki, w których zawarto wszystkie informacje odczytane czy też pochodzące z powierzchni każdej z macew (spisywane z języków: rosyjskiego, polskiego, hebrajskiego i jidysz), pokazują zarówno stan zachowania grobu, jak i dane dotyczące zmarłych.
Fotografie poszczególnych macew, ortofotomapy, mapy lidarowe, tabelki w programie Excel – wszystko to zostanie przekazane na nośniku SanDisk Extreme Portable SSD.
W ramach działań promocyjnych zorganizowano konferencje prasową z udziałem mediów lokalnych i ogólnopolskich. Opraowano informacje prasowe dostosowane do potrzeb poszczególnych typów mediów i poszczególnych redakacji przez co zapewniono szeroką publikację informacji nt. prowadzonych działań w ramach projektu.
Prace realizowane we współpracy z Gminą Wyznaniową Żydowską w Łodzi
Projekt został wspófinansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
W ramach realizacji projektu osiągnięto następujące rezultaty:
- Mapa topograficzna i lidarowa całego terenu cmentarza z zaznaczeniem wszelkiej widocznej na powierzchni architektury cmentarza;
- Ortofotomapy całości nekropolii
- Baza fotograficzna wszystkich grobów;
- Baza inskrypcji, widocznych na macewach;
- Baza koordynatów GPS dla wszystkich pochówków;
