o projekcie
Historia obiektu
Figura Marsa jest sygnowana nazwiskiem Paul Eutele, figura Wenus jest wcześniejsza, bez sygnatury, przypisywana Maciejowi Polejowskiemu. W niedalekiej przeszłości balkon był odnawiany, wówczas cokoły i częściowo rzeźby zamalowano zaprawą cementową.
Figury Minerwy i Marsa na elewacji budynku przy ul. Teatralnej 10 we Lwowie. Trzypiętrowy budynek przy ul. Teatralnej 10 we Lwowie został zbudowany w latach 1768-1773 dla generał-majora armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej Rocha Wieniawskiego prawdopodobnie za projektem lwowskiego architekta i rzeźbiarza Piotra Polejowskiego2 (*1734 – †26.IV.1776, we Lwowie). W swoim opracowaniu Włodzimierz Wójcik podaje, że: „Całkowite ukończenie nastąpiło prawdopodobnie w 1773 roku, gdyż 18 marca 1774 roku murarze cechowi Anton Miśkiewicz i Paweł Szenderowicz przeprowadzili wycenę nowo wybudowanej kamienicy” 3 . I dodaje, że: „Przy ocenie muru granicznego między kamienicami Teatralnej 8 i 10 wymienia się Pawła Polejowskiego, który przeprowadził ją 25 sierpnia 1775 roku.” W związku z tym, a także dając pierwszeństwo Pawłowi Polejowskiemu, jako znanemu ówczesnemu architektowi lwowskiemu, Wołodymyr Wujcyk przypisuje mu autorstwo kamienicy przy ul. Teatralnej 10. Jednak Andrzej Betlej sugeruje, że w latach 1771- 1775 Piotr Polejowski był kierownikiem robót przy kościele Dominikanów we Lwowie, co jest dokumentalnie potwierdzone. Ok. lat 1773-1775 według własnego projektu rozpoczął budowę pałacu dla Marianny Siekierzyńskiej (potem wkrótce porzucił). W 1775 roku wykonał projekt (zachowany w archiwum) domu przy ul. Krakowskiej 24, w latach 1775-1776 zbudował dom przy ul. Drukarskiej 2, a w 1776 roku rozpoczął przebudowę kamienicy przy placu Rynek 20. W tym czasie również, zgodnie z opracowaniami Andrzeja Betleja, Paweł Polejowski działał poza Lwowem – w 1775 roku weryfikował w Poczajowie obrys cerkwi Bazylianów4 . W 1777 roku magistrat m. Lwowa polecił Polejowskiemu przygotowanie przebudowy ratusza.
Mańkowski sugeruje, że wtedy, t. j. w 1777 roku Paweł Polejowski był zajęty rzeźbami przy kamienice kapitulnej przy katedrze lwowskiej6 . Do budowy domu przy ul. Teatralnej 10 wykorzystano ruiny dwóch dawnych kamienic, które stały dawniej w tym miejscu – Kozłowskiej (pierwsze wzmianki pochodzą z XVII wieku) i Szalińskiej (wzmiankowanej w 1557 roku). Architektura budynku łączy styl barokowy z cechami wczesnego klasycyzmu. W połowie XIX wieku nadbudowano trzecie piętro kamienicy oraz w 1907 roku przez architekta Włodzimierza Podhorodeckiego zbudowano nową i zrekonstruowano starą oficynę 7 . Nad oknami pierwszego piętra, w miejscach ułożenia kamienia zamkowego, umieszczono groteskowe maski satyrów. Na drugim piętrze znajdują się płaskorzeźby z emblematami wojskowymi. Do 1939 roku na przyczółku kamienicy (teraz nie zachowany) znajdowały się podobne płaskorzeźby z panopliami, które nie zachowały się. Na rysunku Bartnickiego z 1843 roku, który dotrwał do naszego czasu w zbiorach Lwowskiego Muzeum Historycznego, można to zobaczyć. Klasycystyczny portyk dorycki kamienicy zdobią rzeźby Minerwy i Marsa
Włodzimierz Wujcyk przypisuje dzieła rzeźbiarskie na kamienice przy ul. Teatralnej 10 rzeźbiarzowi Maciejowi Polejowskiemu8 , młodszemu bratu Pawła Polejowskiego. Wujcyk przypuszcza również, że kobieca postać Minerwy jest utworem z tego samego czasu co kamienica, a postać Marsa, zgodnie z napisem wykutym na lufie armaty, na której spoczywa Mars, wykonał lwowski rzeźbiarz niemieckiego pochodzenia Paul Eutele w 1850 roku9 . Według lwowskiego historyka sztuki Jurija Biriulowa, który potwierdza i przychyla się do wersji Włodzimierzа Wujcykа odnośnie autora projektu kamienicy10 , kamienny posąg Minerwy wykonał Maciej Polejowski11, który przeważnie współpracował ze swoim starszym bratem Pawłem. Dodaje również, że w 1850 roku rzeźby były odnowione lub przerobione przez Paula Eutelego12, na lufie armaty jest podpis autorski Paula Eutelego. Z wersją stosownie udziału Pawła Eutelego trudno się nie pogodzić ze względu na sygnaturę autorską na lufie armaty, co prawda nie jest dokładnie wiadomo czy postać Marsa to jest jego własnoręczna praca, czy tylko wersja przerobiona lub odnowiona. Wydaję się jednak, że autor postaci Minerwy jest
niestety nie wiadomy, bo nie ma żadnego potwierdzenia dokumentalnego, że był nim Maciej Polejowski, są tylko domysły nieuzasadnione. Po śmierci generał-majora Rocha Wieniawskiego, zgodnie z testamentem sporządzonym 24 listopada 1775 roku, kamienica została zapisana jego żonie Urszuli z domu Szembek, a także jego braciom Józefowi, Michałowi i Antoniemu13. Żona Michała Wieniawskiego, Antonina, wyszła po raz drugi za mąż za doradcę galicyjskiego trybunału apelacyjnego, Ukraińca, członka Instytutu Stauropigialnego, Jakuba (Jakowa) Kulczyckiego. Ostatni, w 1786 roku po otrzymaniu darowizny części kamienicy od Józefa Wieniawskiego, został właścicielem całej kamienicy generał-majora Rocha Wieniawskiego. Adoptowana córka Jakuba Kulczyckiego wyszła za mąż za hrabiego Feliksa Raciborskiego. W 1826 roku kamienica przeszła z nieżyjącego już Jakuba Kulczyckiego na rodzinę Johanna Tränkla (Trenkla) oraz spokrewnioną z nimi rodzinę Brajerów14. Grobowiec tych rodzin, a mianowicie Brajerów, Tränklów, Weiglów uzupełniony rzeźbą autorstwa Antoniego Schimsera, jest zachowany na polu 10 cmentarza Łyczakowskiego.
W domu przy dzisiejszej ul. Teatralnej 10 mieszkała od dzieciństwa Wanda Monné (*1850 – †1923), która spotykała się tu ze swoim narzeczonym artystą malarzem Arturem Grottgerem (*1837 – †1867). Obok w kamienicy pod nr 8 na parterze znajdowała się cukiernia rodziny Wandy Monné. W domu przy ul. Teatralnej 10 mieściła się również księgarnia spółki „Gubrynowicz i Schmidt”, przed wybudowaniem w 1892 roku własnego domu Gubrynowiczów przy ul. Teatralnej 9. W 1908 roku w kamienicy przy ul. Teatralnej 10 otwarto kawiarnię „Sztuka”, która zasłynęła z wytwornego wnętrza zaprojektowanego przez Feliksa Michała Wygrzywalskiego z jego własnymi malowidłami ściennymi.
Historię rzeźb opracowała historyk sztuki Chrystyna Charczuk.
Krótki opis przebiegu prac konserwatorskich.
Wykonano dokumentację fotograficzną i opisową stanu zachowania.
Powierzchnię oczyszczono z luźnych mchów i zabrudzeń i zdezynfekowano preparatem Prewentol Ri 80, prod. Lanxess AG, Niemcy. Następnie powierzchnię oczyszczono z zaprawy cementowej metodami mechanicznymi, przy użyciu szpachelek i dłut, bez użycia wody. Powierzchnię cokołów oczyszczono z zaprawy cementowej również mechanicznie, przy użyciu dłut typu gradzina i groszkowników, nadając fakturę zbliżoną do oryginalnej. Pozostałości nawarstwień doczyszczono mikropiaskarką Topolino prod. ACF Francja ze ścierniwem z elektrokorundu o gradacji F80, prod. Stanchem, Polska. Ubytki i spoiny uzupełniono zaprawą mineralną do wapienia Restauriermörtal, prod. Remmers, Niemcy, modyfikowaną dyspersją polimerową ZM HF [Basic] (Haftfest) ze wzmocnieniamiz drutu ze stali nierdzewnej ø1 mm, które wklejano w kamień na żywicę Akepox 5010, prod. Akemi, Niemcy. Powierzchnię rzeźb i cokołów zaimpregnowano preparatem hydrofobizującym Funcosil WS, prod. Remmers, Niemcy. Lokalną unifikację kolorystyczną uzupełnień wykonano farbami mineralnymi Restauro Lasur, prod. Keim, Niemcy. Żelazną balustradę oczyszczono ze starej farby i rdzy przy użyciu szpachelek i szczotek drucianych, doczyszczono mikropiaskarką i zabezpieczono antykorozyjną emalią do metalu Hammerite, prod. Niemcy, w kolorze czarnym. Górną płaszczyznę płyty balkonowej oczyszczono z zaprawy cementowej i usunięto stare, odspojone uzupełnienia. Szczeliny i ubytki wypełniono zaprawą mineralną do wapienia Restauriermörtal, prod. Remmers, Niemcy, modyfikowaną dyspersją polimerową ZM HF [Basic] (Haftfest). Powierzchnię płyty zahydrofobizowano preparatem Funcosil WS, prod. Remmers, Niemcy. Po zakończeniu prac zdemontowano rusztowanie i wykonano dokumentację z przeprowadzonych zabiegów konserwatorskich.
Czas trwania prac: czerwiec – październik 2023.
Opis prac pochodzi z dokumentacji konserwatorskiej opracowanej praz Bartosza Markowskiego.
Prace zostały wykonane przez polsko-ukraiński zespół konserwatorów:
Krzysztofa Jurków, Bartosza Markowskiego, Annę Sztymelską-Karczewską, Karolinę Tauć, Radosława Tusznio, Oresta Dzyndrę, Sergieja Jakunina i Oleha Kapustiaka.
Prace konserwatorskie wykonano w ramach projektu pn. Ochrona zabytków w przestrzeni miejskiej Lwowa.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.
Projekt realizowany w ramach Programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” nadzorowanego przez Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA
