o projekcie
Kolegiata została wzniesiona w latach 1606–1618 według projektu włoskich architektów pracujących we Lwowie: Pawła Włocha zwanego Szczęśliwym i Ambrożego nazywanego Przychylnym, a także prawdopodobnie przy współpracy Pawła Rzymianina. Świątynię ufundował hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski, czyniąc z niej swoisty pomnik swego rodu. To wyjątkowe dzieło architektury nie miało swojego odpowiednika na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Oprócz pełnienia funkcji religijnych kolegiata odgrywała również rolę rodzinnego mauzoleum oraz wotum dziękczynnego za zwycięstwa odniesione przez wojska polskie dowodzone przez jej kolatora. Szczególną pieczą otoczył świątynię wnuk fundatora król Jan III z rodu Sobieskich.
W zamierzeniu świątynia miała być Panteonem Rycerstwa Polskiego. Ideę tę opisuje sformułowany przez samego Żółkiewskiego program wyryty na powierzchni szerokiego fryzu obiegającego budowlę od zewnętrznej strony. Jest to rozwiązanie bardzo wyjątkowe jak na standardy sztuki ówczesnej europejskiej.
Metopy fryzu zostały ozdobione płaskorzeźbami takimi jak: św. Jerzego i św. Marcina walczący ze smokiem, konni husarze, łucznicy, ranni żołnierze, herb Lubicz Żółkiewskich, symboliczne kompozycje składające się z bram, panoplii oraz motywów roślinnych. Narożniki zwieńczone zostały pełnoplastycznymi przedstawieniami orłów.
Zaprezentowany na fryzie program ideowy pierwotnie dopełniały cztery wielkoformatowe obrazy batalistyczne zdobiące wnętrze kościoła. Obecnie można je obejrzeć w zbiorach Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki. Pierwszy, wykonany około 1620 roku przez Szymona Boguszewicza na zlecenie hetmana Żółkiewskiego, przedstawia bitwę pod Kłuszynem. Kolejne obrazy: „Bitwa pod Chocimiem” autorstwa Andrzeja Stecha, a także „Bitwa pod Wiedniem” i „Bitwa pod Parkanami” autorstwa Martina Altomontego namalowane zostały w latach 1693–1695 na zlecenie króla Jana III Sobieskiego. Taki sposób dekoracji wnętrza sakralnego w kościołach Rzeczypospolitej był wówczas czymś zupełnie nowym i niespotykanym.
W roku 2023 wykonane zostały następujące prace:
1) Konserwacja kamiennej dekoracji południowo- wschodniej zakrystii w Kolegiacie pw. św. Wawrzyńca Męczennika w Żółkwi na Ukrainie.
2) Wykonanie pasowych odkrywek w przyziemiu Kolegiaty pw. św. Wawrzyńca Męczennika w Żółkwi na Ukrainie, polegające na miejscowym skuciu tynków na cokole i wykonaniu badań mikrochemicznych, ilościowych i jakościowych z pobranych prób.
Kierownikiem prac w Żółkwi był Andrzej Kazberuk – pracownik ASP w Warszawie (prowadzący zajęcia w specjalizacjach, występujących w konserwowanej świątyni). Posiada wieloletnie doświadczenie zawodowe. Jest stałym współpracownikiem MKiDN.
Projekt nadzorował Janusz Smaza – specjalista z kilkudziesięcioletnim doświadczeniem zawodowym zdobytym podczas prac konserwatorskich w różnych miejscach świata, inicjator prac konserwatorskich w żółkiewskiej kolegiacie, gdzie organizuje i prowadzi praktyki studenckie od 25 lat. W pracach udział biorą także inni dyplomowani konserwatorzy z Polski i absolwenci podobnej specjalizacji z Politechniki Lwowskiej.
Zadanie zostało sfinansowane ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pochodzących z funduszu Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA, w ramach programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą 2023″.
W r. 2022 poddany konserwacji został tambur- strona południowo – zachodnia i północna część fryzu wzdłuż nawy. Celem w. w. prac było przywrócenie pierwotnej formy kamiennym ornamentom, oczyszczenie ich z ciemnych nawarstwień i zabezpieczenie przed dalszą destrukcją. A także uszczelnienie okna w tamburze i połączeń kamiennych tak, aby woda nie przedostawała się do wnętrza świątyni.
Kierownikiem prac w Żółkwi był Andrzej Kazberuk – pracownik ASP w Warszawie (prowadzący zajęcia w specjalizacjach, występujących w konserwowanej świątyni). Posiada wieloletnie doświadczenie zawodowe. Jest stałym współpracownikiem MKiDN.
Projekt nadzorował Janusz Smaza – specjalista z kilkudziesięcioletnim doświadczeniem zawodowym zdobytym podczas prac konserwatorskich w różnych miejscach świata, inicjator prac konserwatorskich w żółkiewskiej kolegiacie, gdzie organizuje i prowadzi praktyki studenckie od 25 lat. W pracach udział biorą także inni dyplomowani konserwatorzy z Polski i absolwenci podobnej specjalizacji z Politechniki Lwowskiej.
Zadanie zostało sfinansowane ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pochodzących z funduszu Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA, w ramach programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą 2022″.
W 2021 roku konserwacji został poddany tambur od strony północno-zachodniej a także latarnia. Celem tych prac było przywrócenie pierwotnej formy kamiennym ornamentom, oczyszczenie ich z ciemnych nawarstwień i zabezpieczenie przed dalszą destrukcją. A także uszczelnienie okien i połączeń kamiennych w taki sposób, aby woda nie przedostawała się do wnętrza świątyni.
Kierownikiem prac w Żółkwi był Andrzej Kazberuk – pracownik ASP w Warszawie (prowadzący zajęcia w specjalizacjach, występujących w konserwowanej świątyni). Posiada wieloletnie doświadczenie zawodowe. Jest stałym współpracownikiem MKiDN.
Projekt nadzorował Janusz Smaza – specjalista z kilkudziesięcioletnim doświadczeniem zawodowym zdobytym podczas prac konserwatorskich w różnych miejscach świata, inicjator prac konserwatorskich w żółkiewskiej kolegiacie, gdzie organizuje i prowadzi praktyki studenckie od 25 lat. W pracach udział biorą także inni dyplomowani konserwatorzy z Polski i absolwenci podobnej specjalizacji z Politechniki Lwowskiej.
Zadanie zostało sfinansowane ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pochodzących z funduszu Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA, w ramach programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą 2021”.
Tegoroczne prace były kontynuacją programu mającego na celu przywrócenie pierwotnego stanu bezcennej dla historii Polski kolegiaty żółkiewskiej.
Prace prowadzone były na zewnątrz kościoła przy kamiennym, unikalnym w skali światowej fryzie zbudowanym z tryglifów i metop. Narożniki fryzu zdobione są polskimi orłami, zaś w metopach widnieją płaskorzeźby prezentujące pochwałę oręża polskiego i waleczność rodaków.
Zakres prac w 2020 roku dotyczył: 4 metop, 5 tryglifów, gzymsu pod metopami i tryglifami i nad nimi, okna, 2,5 kapitela, a także poddany został konserwacji fryz obiegający wschodnią zakrystię i jej 4 okna.
Prace konserwatorskie prowadzone były przez polsko-ukraiński zespół pod kierunkiem Andrzeja Kazberuka i pod nadzorem dr hab. Janusza Smazy, prof. ASP.
Zadanie zostało zrealizowane dzięki środkom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przyznanym Fundacji Dziedzictwa Kulturowego w ramach programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”.
W roku 2019 prace objęły konserwację kamiennego fryzu od strony północnej i wschodniej północnego transeptu wraz z tympanonem i dwoma oculusami.
Podobnie jak rok wcześniej, prace konserwatorskie prowadził polsko-ukraiński zespół pod kierunkiem Andrzeja Kazberuka i pod nadzorem prof. Janusza Smazy.
Prace były zrealizowanie dzięki środkom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznanym Fundacji Dziedzictwa Kulturowego w ramach programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”, dzięki wsparciu Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, przyznanemu w ramach zlecenia zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą w 2019 roku oraz dzięki dofinansowaniu z Instytutu Polonika.
W 2018 roku prace konserwatorskie przy fryzie Kolegiaty św. Wawrzyńca objęły konserwację i restaurację dekoracji rzeźbiarskiej na zewnątrz kościoła od południowo-wschodniej oraz północno-wschodniej części prezbiterium. Poza samą płaszczyzną fryzu odnowiono również cztery okna, oculus, lukarnę i część tamburu.
Podobnie jak rok wcześniej, prace konserwatorskie prowadził polsko-ukraiński zespół pod kierunkiem Andrzeja Kazberuka i pod nadzorem prof. Janusza Smazy.
Zadanie realizowane było dzięki środkom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznanym Fundacji Dziedzictwa Kulturowego w ramach programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” oraz dzięki wsparciu Senatu Rzeczypospolitej Polskiej przyznanemu w ramach zlecenia zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą w 2018 roku. Projekt dofinansował również Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego Za Granicą.
W 2017 roku działania konserwatorskie objęły południowy fragment fryzu wraz z wieńczącymi go tympanonem oraz oculusem.
Prace prowadził polsko-ukraiński zespół pod kierunkiem Andrzeja Kazberuka. Nadzór sprawował prof. Janusz Smaza.
Zadanie realizowane było dzięki środkom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznanym Fundacji Dziedzictwa Kulturowego w ramach programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” oraz dzięki wsparciu Senatu Rzeczypospolitej Polskiej przyznanemu w ramach zlecenia zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą w 2017 roku.
W 2016 roku w ramach II etapu prac przy fryzie kolegiaty odnowiono elementy dekoracyjne na zachodniej ścianie południowego ramienia transeptu i te biegnące wzdłuż południowej ściany nawy głównej. Odrestaurowano również obramienie nawy głównej.
Zadanie zrealizował zespół konserwatorski pod kierunkiem Andrzeja Kazberuka w składzie: Anna Duda-Maczuga, Anika Agnieszka Józefowicz, Paulina Pytlak, Myhajło Ftoma, Roman Kubajm, Jurij Krywokulskyj, Wsewolod Tomaszewski, Julia Puzhak.
Prace sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej w ramach programu „Dziedzictwo kulturowe”, priorytet: „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”, oraz ze środków Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z funduszy konkursu „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą w 2016 roku”.
Projekt wsparły również firmy Xervon Polska Sp. z o.o. z Piaseczna oraz Termokor Kaefer Sp. z o.o. z Rogowca, które przekazały na rzecz Fundacji kilkanaście ton rusztowań niezbędnych do przeprowadzenia prac.
W 2015 roku Fundacja Dziedzictwa Kulturowego przeprowadziła pierwszy etap prac konserwatorskich przy zabytkowym fryzie.
Zadanie realizowane było ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznanych w ramach programu „Dziedzictwo Kulturowe”, priorytet: „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”, oraz ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych przyznanych w ramach programu „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą w 2015 roku”.
W 2015 roku w pracach konserwatorskich przy Kolegiacie Świętego Wawrzyńca w Żółkwi wsparli Fundację studenci Wydziałów Konserwacji Dzieł Sztuk z Warszawy, Krakowa i Torunia. Młodzi adepci sztuki konserwatorskiej w ramach praktyk wspomogli renowację zabytkowego fryzu na elewacji świątyni.
Ogromne podziękowania należą się darczyńcom Fundacji, którzy przekazując darowiznę w postaci 3,5 tony rusztowań, umożliwili osobom odnawiającym kolegiatę dostęp do konserwowanego fryzu.
