o projekcie
Ta najstarsza zabytkowa nekropolia Lwowa została założona w 1786 roku. Położona jest we wschodniej części miasta, na malowniczych wzgórzach, wśród specjalnie zaprojektowanego układu alei i zieleni. Jest wymieniana pośród najważniejszych historycznych cmentarzy w Europie, tworzy również jedno z najistotniejszych polskich miejsc pamięci. Cmentarz Łyczakowski słynie ze wspaniałych zabytków sepulkralnych, na szczególne uznanie artystyczne zasługują zwłaszcza pochodzące z 1. połowy XIX wieku znakomite przykłady rzeźby nagrobnej. Warto pamiętać również o historycznej roli spoczywających tam osób – mieszkańców wielonarodowego i wielokulturowego Lwowa. Artystyczna i historyczna waga Cmentarza Łyczakowskiego sprawia, że miejsce to należy zaliczyć nie tylko do wspólnej spuścizny kulturowej Polski i Ukrainy, ale i do dziedzictwa ogólnoeuropejskiego.
Od 2013 roku Fundacja Dziedzictwa Kulturowego prowadzi na cmentarzu projekt konserwacji nagrobków. Wcześniej, w latach 2008–2012 prace koordynowało Towarzystwo Opieki nad Zabytkami.
Projekt finansowany jest ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, a realizowany we współpracy z Zarządem Ochrony Środowiska Historycznego Lwowskiej Rady Miejskiej i Dyrekcją „Muzeum – Cmentarz Łyczakowski”. Prace przy nagrobkach wykonują polsko-ukraińskie zespoły konserwatorów. O wyborze zabytków kierowanych do prac restauratorskich decyduje wspólna, polsko-ukraińska komisja ekspertów, która sprawuje również nadzór nad pracami.
W roku 2023 na Cmentarzu Łyczakowskim po raz XV-sty zrealizowane zostały prace konserwatorskie według autorskich programów konserwatorskich przy łącznie 5-ciu obiektach oraz prace inwentaryzacyjne przy 326 obiektach.
Projekty były realizowane przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego oraz partnera Fundacji – Towarzystwo Tradycji Akademickiej. Zostały one sfinansowane ze środków Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, a realizowane w ramach programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą 2023” zarządzanego przez Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą Polonika.
Nagrobki zostały wytypowane w drodze ustaleń pomiędzy Fundacją Dziedzictwa Kulturowego i Towarzystwem Tradycji Akademickiej a Zarządem Ochrony Środowiska Historycznego Lwowskiej Rady Miejskiej.
Pierwszy projekt obejmował prace przeprowadzone przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego w ramach współpracy z polsko-ukraińskim zespołem konserwatorskim.
Były to obiekty:
- grobowiec rodziny Iwanowiczów pochodzący z XIX wieku;
- nagrobek Petra Suszkewycza;
- nagrobek Leosia.
Kierownicy zespołu:
Anna Sztymelska – Karczewska – kierownik zespołu konserwatorskiego, dyplomowany konserwator dzieł sztuki, od wielu lat pracuje na Cmentarzu Łyczakowskim, gdzie kieruje polsko ukraińskim zespołem konserwatorów. Pracowała także przy licznych obiektach polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą.
Radosław Tusznio – kierownik zespołu konserwatorskiego, dyplomowany konserwator dzieł sztuki, od wielu lat pracuje na Cmentarzu Łyczakowskim, gdzie kieruje polsko ukraińskim zespołem konserwatorów. Pracował także przy licznych obiektach polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą.
Pozostałe osoby z zespołu konserwatorskiego: Bartosz Markowski, Karolina Tałuć, Krzysztof Jurków, Serhiy Yakunin, Orest Dzyndra, Oleh Kapustyak
W ramach tego projektu zrealizowano także kolejny etap prac inwentaryzacyjnych przy łącznie 326 obiektach na Cmentarzu:
Na kwaterach 50, 51, 52 Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie przeprowadzono badania terenowe, wykonano obmiary, rysunki, fotografie. Zebrany materiał został opracowany, opisany, zilustrowany i wprowadzony do bazy Cmentarza. Zostało zinwentaryzowanych 326 obiektów: z kwatery 50 – 122 obiekty, z kwatery 51 – 110 obiektów oraz z kwatery 52 – 94 obiekty.
Opracowany materiał jest udostępniony na stronie: https://cmentarzlyczakowski.pl/karty-nagrobkow/
Prace wykonał zespół w składzie: Tatiana Klimeniuk, Anna Lewkowska, Aleksandra Walczak, Wojciech Walczak.
W ramach drugiego projektu, partner Fundacji jakim jest Towarzystwo Tradycji Akademickiej zrealizował także prace przy dwóch wybranych nagrobkach.
Były to obiekty:
- nagrobek Eustachego Miączyńskiego;
- grobowiec Antoniego Czuczawy.
Prace przy nagrobku Eustachego Miączyńskiego przeprowadzone zostały przez zespół konserwatorów, w skład którego wchodzą:
Anna Sztymelska – Karczewska, Radosław Tusznio, Karolina Tałuć, Bartosz Markowski, Karolina Tałuć, Krzysztof Jurków, Serhiy Yakunin, Orest Dzyndra, Oleh Kapustyak
Prace przy nagrobku Antoniego Czuczawy przeprowadził Mgr inż. Władysław Weker.
Nadzór nad pracami konserwatorskimi:
Zadanie było nadzorowane przez eksperta – prof. dr hab. Janusza Smazę, eksperta w dziedzinie konserwacji, od wielu lat nadzorującego prace na cmentarzu Łyczakowskim, w Kolegiacie Św. Wawrzyńca w Żółkwi, w Kolegiacie Świętej Trójcy w Ołyce oraz wielu innych miejscach w Polsce i zagranicą.
W roku 2022 zrealizowane zostały prace konserwatorskie przy nagrobkach:
- w ramach dofinansowania z programu Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego za Granicą”:
1. Amelii z Szyców Gołębiewskiej
2. ogrodzeniu grobowca Jana Wilhelma Wyhery
3. Rozalii Wartasiewiczówny
4. Zdzisława Simodowicza
5. Oleandra de Liwińskiego
6. Władysława Bełzy
7. Artura Schellenberga
- w ramach dofinansowania ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach zadania publicznego pn. „Prace konserwatorskie przy elementach kamiennych wybranych nagrobków polskich Ministrów z Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie” zgodnie z umową nr 1263/DWPP/22:
1. Władysława Grzędzielskiego
2. Jana Łopuszańskiego
3. Maksymiliana Matakiewicza
4. Jana Moszczyńskiego
5. Andrzeja Nosowicza
W 2021 r. po raz czternasty już prowadzone były polsko-ukraińskie prace konserwatorskie na Cmentarzu Łyczakowskim.
W tym roku pracami objęte zostały następujące obiekty:
- w ramach dofinansowania z programu Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego za Granicą”:
- nagrobek Jakuba Pieczonki
- nagrobek Adama Jasińskiego
- nagrobek Stanisława Zarwańskiego
- żeliwna ławka obok nagrobka Agaty Stranskiey
- nagrobku Piórków
- nagrobku Teresy Kulczyckiej (II etap)
- nagrobek Józefa Nogaja
- w ramach dofinansowania z programu Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą”:
- nagrobek Marcelego Gutowskiego
- nagrobek Stanisława Sobińskiego
- nagrobek Mieczysława Gębarowicza
- dzięki środkom Instytutu Polonika:
- nagrobek rodzin Trenklów, Breuerów, Weiglów, dłuta Antona Schimsera;
- nagrobek Julianny Newather, dłuta Antona Schimsera;
- nagrobek Josefa Schabingera, długa Hartmana Witwera
W 2020 r. po raz trzynasty prowadzone były polsko-ukraińskie prace konserwatorskie na Cmentarzu Łyczakowskim. Prace objęły nagrobki wybrane przez interdyscyplinarną, międzynarodową komisję działającą w ramach projektu.
Pracami zostały objęte następujące nagrobki:
W ramach dofinansowania z programu Ministra „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego za Granicą”:
– NN z Aniołem oraz napisem PAX autorstwa Kurczyńskiego.
– Joanny z Roszkowskich Bogghowund(sarkofag)
– Konstantego Stanka
– Iwana Bartoszewskiego
-Teresy Kulczyckiej (I etap)
W ramach dofinansowania z programu Ministra „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą”:
– generała Józefa Śmiechowskiego
– prezydenta Lwowa Godzimira Małachowskiego
– Biskupa Grzegorza Szymanowicza
– powstańca styczniowego Romana Bodyńskiego
– prof. Leona Pinińskiego.
Generał Józef Śmiechowski
Ur. 1798 lub 1799, zm. 1875 we Lwowie. był polskim generałem powstania styczniowego oraz uczestnikiem obydwu powstań: listopadowego i styczniowego. Kawaler orderu „Virtuti Militari”.
Godzimir Małachowski
Ur. w roku 1852 we Lwowie, zm. w roku 1908 w Wiedniu. Polski prawnik, prezydent Lwowa w latach 1896-1905. Był członkiem rady miejskiej a także posłem do Sejmu Krajowego i Rady Państwa w Wiedniu. Przysłużył się dla rozwoju miasta Lwowa rozbudowując jego infrastrukturę, jako poseł starał się o rozwój gospodarczy całej Galicji dbając szczególnie o rozbudowę linii kolejowych.
Biskup Grzegorz Szymanowicz
ur. 18 marca 1800 we Lwowie, zm. 14 czerwca 1875 tamże. Polski duchowny ormiańskokatolicki, arcybiskup lwowski obrządku ormiańskiego. 19 marca 1857 mianowany biskupem koadiutorem archidiecezji ormiańskiej we Lwowie i tytularnym arcybiskupem Marcopolis. Po śmierci arcybiskupa Samuela Cyryla Stefanowicza (1858) w pełni przejął rządy nad archidiecezją. Uczestniczył w obradach I soboru watykańskiego.
Roman Bodyński
Powstaniec styczniowy
Leon Piniński
ur. 8 marca 1857 we Lwowie, zm. 4 kwietnia 1938 we Lwowie – polski dyplomata, kolekcjoner i historyk sztuki, profesor prawa rzymskiego i rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie w roku akademickim 1928/1929, poseł do Rady Państwa i Sejmu Krajowego, namiestnik Galicji w latach 1898 -1903.
W ramach dofinansowania Instytutu POLONIKA:
– nagrobek rodziny Tarnawieckich
Zadanie dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, ze środków przyznanych przez Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika”.
W roku 2019 odbywa się dwunasty sezon prac konserwatorskich na Cmentarzu Łyczakowskim. Działaniami konserwatorskimi objętych zostanie w tym roku kilkanaście pomników.
Nagrobki konserwowane w roku 2019: Nagrobek Pawła Koszałkowskiego, Maryi Aulisch, Ksawerego Jeagermanna, Agaty z Fijałkowskich Stanskiey, Jana Kiniarza i Wilhelma Wyhery, Zygmunta Gorazdowskiego, Wołodymira Iwasieczki, rzeźbiarza Juliana Markowskiego, Edmunda Zychowicza i jego rodziny oraz nagrobka Eveliny Beaty z Czackich hrabiny Karnickiej i Feliksa Szczesnego hrabiego Karnickiego oraz generała Józefa Kajetana Janowskiego.
Zadanie będzie rrealizowane przez trzy polsko-ukraińskie zespoły konserwatorskie pod kierunkiem: Anny Sztymelskiej-Karczewskiej oraz Radosława Tusznio (nagrobki kamienne), a także Władysława Wekera (nagrobek metalowy).
Nadzór nad pracami konserwatorskimi sprawowali prof. Janusz Smaza (ze strony polskiej) oraz doc. Juryj Ostrowsky (ze strony ukraińskiej).
Zadanie dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, ze środków przyznanych przez Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika” oraz środków własnych Fundacji.
Rok 2018 przyniósł jedenasty sezon prac konserwatorskich na Cmentarzu Łyczakowskim. Działaniami konserwatorskimi znów objęto kilkanaście pomników. Wsród nich znalazły się nagrobki: NN autorstwa Pawla Eutele w kwaterze 6. (uszkodzony podczas burzy), Teofila Pavlykiwa, Feliksa Mikulskiego, Józefa Woynara, Łukasza Bobrowicza, Stanisława Juliusza Zborowskiego, Marcelego Ciemirskiego, Piotra Chmielowskiego oraz Józefa Torosiewicza. Zakończono także ostatni etap prac przy nagrobkach Kazimierza Krynickiego oraz analogicznego do niego NN.
Zadanie zostało zrealizowane przez trzy polsko-ukraińskie zespoły konserwatorskie pod kierunkiem: Anny Sztymelskiej-Karczewskiej oraz Radosława Tusznio (nagrobki kamienne), a także Władysława Wekera (nagrobki metalowe).
Nadzór nad pracami konserwatorskimi sprawowali prof. Janusz Smaza (ze strony polskiej) oraz doc. Juryj Ostrowsky (ze strony ukraińskiej).
Zadanie dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury oraz ze środków przyznanych w ramach projektu pod nazwą „Konserwacja nagrobków: Marcelego Ciemirskiego, Józefa Torosiewicza, Piotra Chmielowskiego oraz Stanisława Juliusza Zborowskiego, na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, Ukraina” finansowanego przez Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika”.
W 2017 roku działająca w ramach projektu komisja do prac konserwatorskich wytypowała kilkanaście pomników. Były to nagrobki: Kazimierza Krynickiego oraz analogiczny NN, rodziny Markowskich i Leibschangów, Karola Skibińskiego, Juliana Wagenhubera, Ksawerego i Amelii Grabińskich, Matyldy Żłobickiej, rodziny Rawskich oraz Szaranowycza.
Fundacja Dziedzictwa Kulturowego pozyskała również środki na konserwację położonych na terenie nekropolii nagrobków trzech prezydentów Lwowa: Michała Michalskiego, Tadeusza Rutkowskiego oraz Józefa Neumanna.
Michał Michalski (1847–1907)
Urodził się 29 września 1847 roku we Lwowie, był synem rzemieślnika. Po ukończeniu szkoły ludowej do 1863 roku szkolił się w zakładach kowalskich. Kiedy wybuchło powstanie styczniowe zaciągnął się do oddziału W. Komorowskiego i uczestniczył w bitwie pod Poryckiem na Wołyniu (2–3 października 1863 roku). Po krótkim okresie więzienia powrócił do zawodu i otworzył własny warsztat kowalski, który w 1879 roku przekształcił w fabrykę powozów. Dzięki swoim sukcesom gospodarczym i społecznym w 1878 roku uzyskał obywatelstwo miejskie, a w 1880 został wybrany do Rady Miejskiej Lwowa. Od 1889 roku pełnił funkcję posła Lwowa do Sejmu Krajowego, w 1895 roku został wybrany wiceprezydentem Lwowa, a 7 lipca 1905 roku – prezydentem. Był członkiem wielu organizacji społecznych i gospodarczych. Zmarł 13 kwietnia 1907 roku we Lwowie.
Tadeusz Rutkowski (1852–1918)
Był synem Klemensa i Karoliny z Treszkowskich, pochodził z rodziny ziemiańsko-inteligenckiej. Kształcił się kolejno na Politechnice i Uniwersytecie w Wiedniu. W 1872 roku uzyskał tytuł doktora filozofii. Był dziennikarzem – pisząc liczne artykuły, wskazywał na konieczność uprzemysłowienia zaboru pruskiego, propagował pracę u podstaw. W Sejmie Krajowym reprezentował centrum demokratyczne, walcząc o realizację reform gospodarczych i postęp dla kraju. W parlamencie wiedeńskim (1888 –1901) przeciwstawiał się ugodowej polityce zdominowanego przez konserwatystów Koła Polskiego. Od 1905 roku pełnił funkcję wiceprezydenta Lwowa, troszcząc się o rozwój przestrzenny oraz infrastrukturę dynamicznie rozwijającego się miasta. Podczas okupacji rosyjskiej (1914–1915) został wybrany prezydentem miasta, zastępując na stanowisku Józefa Neumanna. Mimo niesprzyjającej sytuacji starał się zapewnić mieszkańcom miasta normalne warunki życia. Wycofujący się ze Lwowa Rosjanie internowali 40 obywateli miasta, w tym Tadeusza Rutkowskiego oraz całe Prezydium Rady Miejskiej.
Na uwagę zasługuje działalność mecenasowska Rutkowskiego. Był kolekcjonerem sztuki, redaktorem naczelnym miesięcznika „Sztuka” oraz inicjatorem powstania Miejskiej Galerii Obrazów. Jego działalność wpłynęła pozytywnie na rozwój życia kulturalnego we Lwowie.
Józef Neumann (1857–1932)
Urodził się 26 stycznia 1857 roku jako syn urzędnika skarbowego Józefa Neumanna oraz Krystyny z Mochnackich. W końcu XIX wieku stał się współwłaścicielem istniejącej od 1770 roku lwowskiej drukarni Piller & Ska. Rozwijając drukarnię, wprowadził jako pierwszy w Polsce kolorowy druk offsetowy, wykonując m.in. druki według projektów Leona Wyczółkowskiego. W 1913 roku został posłem do Sejmu Krajowego (w miejsce zmarłego Stanisława Ciuchcińskiego). Jako długoletni członek Rady Miejskiej miasta Lwów w 1907 roku został wybrany wiceprezydentem miasta, a w 1911 – prezydentem.
W 1914 roku, podczas I wojny światowej, jako przedstawiciel mieszczan lwowskich Józef Neumann należał do Naczelnego Komitetu Narodowego. Był inicjatorem przekazania przez Radę Miejską Lwowa w formie daru narodowego półtora miliona koron na Legiony Polskie. W 1918 roku brał czynny udział w walkach o Lwów, za co otrzymał liczne odznaczenia.
Funkcję Prezydenta Lwowa sprawował do 31 sierpnia 1927 roku, ustępując na skutek rozwiązania przez władze centralne Rady Miejskiej. Swoje obowiązki przekazał komisarzowi rządowemu Ottonowi Nadolskiemu.
Zadanie wykonywane było przez trzy polsko-ukraińskie zespoły konserwatorskie pod kierunkiem: Władysława Wekera (nagrobki żeliwne), Anny Sztymelskiej-Karczewskiej oraz Radosława Tusznio (nagrobki kamienne).
Nadzór nad pracami sprawowali prof. Janusz Smaza (ze strony polskiej) oraz doc. Juryj Ostrowśkyj (ze strony ukraińskiej).
Zadanie renowacji pomników realizowane było dzięki środkom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznanym Fundacji Dziedzictwa Kulturowego w ramach programu „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą”.
W 2016 roku na Cmentarzu Łyczakowskim odrestaurowano trzynaście nagrobków: rodziny Milikowskich (II etap), rodziny gen. Józefa Miączyńskiego, rodziny Kociubowych, rodziny Matijewych, Karola Brzozowskiego, Wojciecha Kętrzyńskiego, Antoniego Czuczawy, rodziny Manugiewiczów, Emanuela Ilskiego, Rozalii z Gross-Rypińskich Mieleniewskiej, Urszuli z Jabłonowskich Głogowskiej, rodziny Ziętkiewiczów; Juliana Konstantego Ordona. Pomniki oczyszczono ze zgromadzonych na nich przez lata wtórnych nawarstwień, uzupełniono istniejące ubytki oraz zadbano, by wyryte na nagrobkach inskrypcje znów były czytelne. Na koniec pomniki starannie zabezpieczono.
Zadanie realizowały cztery polsko-ukraińskie zespoły konserwatorskie w składzie: Anna Sztymelska-Karczewska (kierownik), Taras Bieniakh, Orest Dzyndra, Piotr Maślanka; Radosław Tusznio (kierownik) Michał Mojecki, Oleh Kapustyak, Serhij Jakunin; Arkadiusz Ostasz (kierownik) Julia Kostecka (nagrobki kamienne); Władysław Weker (kierownik), Taras Oleszczuk (elementy nagrobków i nagrobki metalowe). Nadzór konserwatorski sprawowali prof. Janusz Smaza (ze strony polskiej) i doc. Juryj Ostrowśkyj (ze strony ukraińskiej).
Prace sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Dziedzictwo Kulturowe”, priorytet „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” oraz ze środków Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.
W 2015 roku do opieki konserwatorskiej skierowano 12 nagrobków: Honoraty Borzeckiej, Józefa Czułowskiego, Iwana Franki, Seweryna Goszczyńskiego, Franciszka Jaworskiego, Stanisława Kępińskiego, Artura Milikowskiego, Franciszka Zaremby, Antoniego Pióreckiego, Aleksandra Vogla, Urszuli z Chrzanowskich Puzyniny oraz rodziny Skrypciów.
Zadanie realizowane było ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznanych w ramach Programu „Dziedzictwo Kulturowe”, Priorytet „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”.
W latach 2013–2014 pracami konserwatorskimi objęto 8 nagrobków: Jarosława Kułaczkowskiego, Leona Twareckiego, Marii Anny Ponińskiej, Józefa Żukowskiego, Zdzisławy Krówczyńskiej, Augusta Bielowskiego, Grzegorza Romaszkana i Anny Krypjakewycz. Projekt objął także pierwszy etap konserwacji nagrobka Seweryna Goszczyńskiego, prace badawcze przy nagrobku Juliusza Ordona oraz konserwację wielu elementów metalowych przy innych nagrobkach.
W zadanie zaangażowane były zespoły pod kierunkiem Anny Sztymelskiej-Karczewskiej, Moniki Jamroziewicz-Filek oraz Bartosza Markowskiego. Nadzór konserwatorski sprawowali dr hab. Janusz Smaza (ze strony polskiej) i doc. Yuriy Ostrowskiy (ze strony ukraińskiej). W skład zespołów weszli: Taras Bieniakh, Yuriy Dubyk, Orest Dzyndra, Krzysztof Jurków, Oleh Kapustyak, Piotr Maślanka, Taras Oleszczuk, Wojciech Osiak i Sehiy Yakunin.
Prace finansowane były ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznanych w ramach Programu „Dziedzictwo Kulturowe”, Priorytet: „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”.